Μικροκύματα


04/02/19

Μικροκύματα: Συλλογική έκδοση της Εταιρείας Συγγραφέων

Με ανέκδοτα κείμενα μικρο-μυθοπλασίας εκατό μελών, που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του ΔΣ, κυκλοφόρησε με ιδιαίτερη επιτυχία – με το φύλλο της «Εφημερίδας των Συντακτών» 4-6 Ιανουαρίου 2019 – η συλλογική έκδοση «Μικροκύματα: 99+1 μικρο-διηγήματα μελών της Εταιρείας Συγγραφέων».

προοίμιο: Γιώργος Χουλιάρας, εισαγωγή-επιμέλεια: Ηρώ Νικοπούλου

ISBN 9786185334246

 

Συγγραφείς που συμμετέχουν με κείμενά τους στη συλλογική έκδοση: Κούλα Αδαλόγλου, Μαριγώ Αλεξοπούλου, Διαμαντής Αξιώτης, Κώστας Αρκουδέας, Γιάννης Ατζακάς, Γιώργος Βέης, Κώστας Βούλγαρης, Κωστής Γκιμοσούλης, Ηλίας Γκρης, Τάσος Γουδέλης, Στάθης Γουργουρής, Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Γιώργος Γώτης, Βερονίκη Δαλακούρα, Γεράσιμος Δενδρινός, Γιάννης Δούκας, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Λίλυ Εξαρχοπούλου, Γιώργος Ζαρκαδάκης, Γιάννης Ζέρβας, Ισίδωρος Ζουργός, Κατερίνα Ηλιοπούλου, Γιώργος Χ. Θεοχάρης, Κώστας Καβανόζης, Γιάννης Καισαρίδης, Λεωνίδας Κακάρογλου, Δημήτρης Καλοκύρης, Τάσος Καλούτσας, Ισμήνη Καπάνταη, Τάσος Καπερνάρος, Τασούλα Καραγεωργίου, Β. Π. Καραγιάννης, Νίκος Κατσαλίδας, Νατάσα Κεσμέτη, Ηλίας Κεφάλας, Νένα Κοκκινάκη, Λίλα Κονομάρα, Μάνος Κοντολέων, Έλσα Κορνέτη, Θωμάς Κοροβίνης, Ζέτα Κουντούρη, Μαρία Κούρση, Παναγιώτης Κουσαθανάς, Χλόη Κουτσουμπέλη, Στάθης Κουτσούνης, Μαρία Λαγγουρέλη, Ελένη Λαδιά, Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Θέμης Λιβεριάδης, Κώστας Λογαράς, Κλεοπάτρα Λυμπέρη, Αργυρώ Μαντόγλου, Άρης Μαραγκόπουλος, Ελένη Μαρινάκη, Πρόδρομος Χ. Μάρκογλου, Κώστας Μαυρουδής, Δημήτρης Μίγγας, Ευρυδίκη Τρισόν-Μιλσανή, Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Γιάννης Μπασκόζος, Σοφία Νικολαΐδου, Ηρώ Νικοπούλου, Έλενα Νούσια, Παυλίνα Παμπούδη, Μάκης Πανώριος, Αθηνά Παπαδάκη, Μαρία Παπαδήμα, Βασίλης Παπάς, Σωτήρης Παστάκας, Νάσα Παταπίου, Γιάννης Πατίλης, Μάριος Ποντίκας, Ειρήνη Ρηνιώτη, Βασίλης Ρούβαλης, Λιάνα Σακελλίου, Ζωή Σαμαρά, Σωτήρης Σαράκης, Λία Μεγάλου-Σεφεριάδου, Αγγελική Σιδηρά, Ντίνος Σιώτης, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Μαρία Σκιαδαρέση, Αντώνης Δ. Σκιαθάς, Κωνσταντίνος Σουέρεφ, Γιάννης Στεφανάκις, Μάνος Στεφανίδης, Αγγελική Στρατηγοπούλου, Κλαίτη Σωτηριάδου, Δέσποινα Τομαζάνη, Νίκος Τριανταφυλλόπουλος, Φωτεινή Τσαλίκογλου, Μάκης Τσίτας, Άντεια Φραντζή, Δημήτρης Φύσσας, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Κώστας Χατζηαντωνίου, Λεία Χατζοπούλου-Καραβία, Γιώργος Χουλιάρας, Α. Κ. Χριστοδούλου, Χάρης Ψαρράς

Προηγούμενες συλλογικές εκδόσεις με κείμενα μελών της Εταιρείας Συγγραφέων περιλαμβάνουν τους τόμους «Τόποι της λογοτεχνίας» και «Τα πάθη στη λογοτεχνία», από τις εκδόσεις Καστανιώτη και «Ιωάννης Ζεμενός», από τις εκδόσεις Αίολος, ενώ, με την «Εφημερίδα των Συντακτών» κυκλοφόρησαν η τετράτομη ανθολογία «Δαίδαλος», με κείμενά τους που επέλεξαν οι συγγραφείς, και ο τόμος «Ξαφνικά παραμύθια». Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί ως ηλεκτρονικό βιβλίο η αγγλόγλωσση ανθολογία «Greek Writers Today», όπως και το Ημερολόγιο 2019 της Εταιρείας Συγγραφέων με θέμα «Πώς φοριούνται οι λέξεις: Λογοτεχνία & ένδυση».

Μικρογραφίες

(προοίμιο)

 

Υπάρχουν συγγραφείς που σε είκοσι μόνο σελίδες καταφέρνουν να πουν αυτό που εγώ για να το εκφράσω χρειάζομαι δύο ολόκληρες αράδες, έλεγε ο αυτοκράτορας της βιενέζικης ειρωνείας Καρλ Κράους.

Ακόμη λιγότερες λέξεις χρειάζεται μια ιστορία όπως εκείνη που αποδίδεται στον Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Τέσσερις λέξεις αρκούν για τη μετάφρασή της στα ελληνικά («Πωλούνται παιδικά παπούτσια, αφόρετα») αντί για έξι στα αγγλικά («For sale: baby shoes, never worn.»). Αποδίδεται, γιατί ερευνητές που θέλησαν να επιβεβαιώσουν την πατρότητα – όχι του παιδιού, αλλά της ιστορίας – ανέσυραν παρεμφερείς μικρές αγγελίες από εφημερίδες ήδη στις αρχές του περασμένου αιώνα.

Τηλεγραφικές διατυπώσεις σε μικρόλογες αγγελίες από την εποχή του τηλέγραφου υπενθυμίζουν ότι επιλογές και συνήθειες της γραφής και της ανάγνωσης, από την επινόησή τους και έπειτα,  βρίσκονται σε διαρκή όσμωση με την εκάστοτε κοινωνικά ενσωματωμένη τεχνολογία.

Σε πόσες πέτρες να σκαλίσεις ένα μυθιστόρημα; Είναι επίκαιρες, αλλά όχι επαρκείς επεξηγηματικά οι επικλήσεις στο Τουίτερ (Twitter) – που άλλωστε αύξησε το 2017 το όριο του αριθμού χαρακτήρων σε 280 από 140, όταν δημιουργήθηκε το 2006, στις 21 Μαρτίου (Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης) – ή σε σ[αδο] μ[αζοχιστικά] σ[ήματα] (sms), με τα οποία αποστολείς και παραλήπτες αλληλο-βασανίζονται από τον Δεκέμβριο του 1992. Με το πρώτο μήνυμα Short Message Service να συνιστά «Merry Christmas» – «καλά» (ή μήπως «παντρευτείτε», για ανορθόγραφους;) «Χριστούγεννα».

Η μικρή φόρμα στον λόγο είναι αρχαιότερη της Λακωνίας. Και δεν υπάρχει λόγος χωρίς τεχνία, ενώ τέχνας κατεργάζεται η πένα συχνότερα της πενίας. Έστω και αν, αφού τα πολλά λόγια είναι φτώχια, κατά περιόδους ευεργεσία του λόγου αποτελεί η λεξιπενία. Αλλά και οι πολλές πράξεις κάποια στιγμή κουράζουν. Επιστρέφουμε τότε στα λόγια: Ας είναι λίγα όμως.

#

Ευχαριστίες οφείλονται στα μέλη της Εταιρείας Συγγραφέων, που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του Διοικητικού Συμβουλίου να συμμετάσχουν με ανέκδοτο κείμενο μικρο-μυθοπλασίας (έως 555 λέξεις) στην εν λόγω ανθολογία, στην Ηρώ Νικοπούλου που συγκέντρωσε τα κείμενα και στην «Εφημερίδα των Συντακτών», με την οποία κυκλοφορούν τα «Μικροκύματα».

Γιώργος Χουλιάρας

 

Εισαγωγή

 

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο παρατηρήθηκε μια αναζωπύρωση του διηγήματος, που ως προς το μυθιστόρημα εθεωρείτο μέχρι τότε λογοτεχνία ήσσονος σημασίας. Φυσικά, το μικρό κείμενο υπήρχε από την αρχαιότητα, άλλοτε ως μύθος, άλλοτε ως απόφθεγμα, ή ως γνωμικό, άλλοτε ως ανεκδοτολογική ιστορία εγκιβωτισμένη σε μεγάλες αφηγήσεις —όπως στον Ηρόδοτο, ωστόσο χωρίς αυτεπίγνωση ούτε σχετική προθετικότητα.

Τη δεκαετία του ογδόντα υπήρξε διεθνώς μια θεαματική τάση σμίκρυνσης του διηγήματος —από δύο, τρεις ή και περισσότερες χιλιάδες λέξεις στόχος πλέον ήταν κείμενα κάτω των χιλίων λέξεων— με έμφαση στη συμπύκνωση, τη διακειμενικότητα, την ανατροπή, την έκπληξη, την ειρωνεία, που οδήγησε στο λεγόμενο μικρό διήγημα (flash fiction) και που αποτυπώθηκε στις πρώτες αμερικανικές ανθολογίες της εποχής. Όταν το 1991 ο Τιμ Μπέρνερς Λι έδινε σε δημόσια χρήση το έως τότε στρατιωτικό εργαλείο του Internet, κανείς δεν φανταζόταν πως ο αντίκτυπος της κίνησης αυτής θα έφτανε μέχρι τη λογοτεχνία και θα είχε τέτοια επίδραση σ’ αυτή, ιδιαίτερα στην προσφορότερη για ένα τέτοιο μέσο μορφή: το ευσύνοπτο κείμενο. Καθώς η ψηφιακή τεχνολογία στην εποχή της παγκο­σμιοποίησης επιδρά καθοριστικά στον καθημερινό τρόπο ζωής ως προς την ταχύτητα και το μέγεθος των πάντων, τροποποιεί σε μεγάλο βαθμό τις παραδοσιακές σχέσεις μας με τα κείμενα, τις αναγνωστικές και εκφραστικές μας έξεις, εξωθώντας συχνά σε νέες μορφές έκφρασης και διαχείρισης του πολιτισμικού αποθέματος κειμένων και εικόνων, όπως για παράδειγμα βλέπουμε να συμβαίνει στις ιστοσελίδες τύπου Fan Fiction, όπου ουσιαστικά ο χρήστης συνθέτει μια νέα εκδοχή-επαναγραφή ενός ήδη γνωστού κειμένου αντλώντας στοιχεία από παλαιότερα λογοτεχνικά έργα, από κινηματογραφικές ταινίες, από χαρακτήρες βιντεοπαιχνιδιών, κ.α., δημοσιεύοντας άκοπα, άκριτα και χωρίς κόστος. Αλλά και στον ακριβό —ως προς το κόστος και τις ως εκ τούτου ποιοτικότερες επιλογές— έντυπο κόσμο, τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες διαπιστώνεται διεθνώς μια κάθετη αύξηση του ενδιαφέροντος για τη μικρή φόρμα.

Ένα διήγημα πρέπει να μπορεί να διαβάζεται δια μιας, σε μία ανάγνωση,  «in one sitting», δηλαδή «σε μια καθισιά», όπως το έθεσε στο δοκίμιό του «Φιλοσοφία της σύνθεσης» το 1846 ο  Έντγκαρ Άλαν Πόε, που υπήρξε ένας από τους πατέρες του είδους· κι αυτό για να μπορεί ο αναγνώστης να κρατήσει ακέραια την αίσθηση της ανά­γνωσης, ζήτημα κρίσιμο σε μια εποχή ραγδαίων ανατροπών στην καθημερινότητα. Αλλαγές που έκαναν το διήγημα της νεωτερικότητας του 19ου και του 20ου αιώνα ένα είδος σε διαρκή μεταμόρφωση, με κρισιμότερο παράγοντα το στοιχείο της έκτασης. Σ’ αυτό ακριβώς οφείλεται και μια πληθώρα ονομασιών που προσπαθεί να ορίσει και να ερμηνεύσει την ουσία του με κριτήριο το μέγεθος, όπως: διήγημα-αστραπή (flash fiction), ιστορίες μπονζάι, μι­κρο-διήγημα (microfiction), μι­κρο-ι­στο­ρί­α (micro-story), ιστο­ρί­α καρτ πο­στάλ (postcard fiction), υ­περ­μι­κρό δι­ή­γη­μα (short short story), κ.ά. Έ­χουν ήδη πραγματοποιηθεί πολλά Διεθνή Συ­νέ­δρια σχετικά με το νέο είδος στην Ελ­βε­τί­α, την Ισπα­νί­α και στην Αρ­γεν­τι­νή, καθώς και δι­ε­θνή σε­μι­νά­ρια στην Τα­ϊ­λάν­δη και στις Φι­λιπ­πί­νες. Στην Κί­να ιδρύθηκε μία Ακα­δη­μί­α Δι­η­γή­μα­τος-Α­στρα­πή, ενώ πρό­σφα­τα καθιερώθηκαν Εθνι­κές Ημέ­ρες Δι­η­γή­μα­τος-Α­στρα­πή στη Με­γά­λη Βρε­τα­νί­α και στη Νέ­α Ζη­λαν­δί­α.

Βάσει της «θεωρίας της παράλειψης» ή αλλιώς της «κορυφής του παγόβουνου» όπως την είχε διατυπώσει ο Έρνεστ Χεμινγουέι, τα κρισιμότερα χαρακτηριστικά του μικρού διηγήματος είναι η λειτουργική υπαινικτικότητα, η ελλειπτικότητα, η συρρίκνωση της πλοκής, ο αιφνιδιασμός ή το απρόοπτο στην εξέλιξή της, η εξαιρετικά οικονομική και συνειδητά στοχευμένη χρήση της γλώσσας. Συστατικά, που προτρέπουν σε μία δυναμική, δημιουργική ανάγνωση, με τη φαντασία του αναγνώστη να καλείται να συμπληρώσει τα κρυμμένα στοιχεία της αφήγησης.

Μετά από ήδη τρεις επιτυχημένες εκδόσεις της Εταιρείας Συγγραφέων, «Τόποι της λογοτεχνίας», «Τα Πάθη στη λογοτεχνία» και «Ξαφνικά παραμύθια», αποφασίσαμε να συνεχίσουμε με τον τέταρτο ανά χείρας τόμο, που ως επίκεντρό του έχει, όπως και στα «Ξαφνικά παραμύθια», όχι ένα συγκεκριμένο θέμα αλλά ένα συγκεκριμένο είδος, τώρα το ίδιο το μικρό διήγημα. Ελεύθερο θέμα, λοιπόν, και εν αντιθέσει με τους προηγούμενους τόμους, κείμενα μόνο πεζογραφικά.

Στον παρόντα τόμο συμμετέχουν 99+1 συγγραφείς της Εταιρείας μας με ανέκδοτα διηγήματα έκτασης μέχρι 555 λέξεις.  Η επιλογή του ορίου των λέξεων, φυσικά, είναι παιγνιώδης και αυθαίρετη, αλλά εντός των διεθνώς συμβατικών ορίων του είδους και σκοπό έχει να αναδείξει την αυστηρότητα και την ακρίβεια που απαιτείται για τη συγγραφή της μικρής φόρμας. Στο σύνολο των εκατό διηγημάτων του τόμου έχουμε ένα ικανοποιητικό δείγμα του είδους από την ελληνική λογοτεχνική παραγωγή.

Τέλος, η παράθεση των κειμένων έγινε, όπως πάντα, με τον ασφαλή συμβατικό τρόπο της αλφαβητικής κατάταξης.

 

Ηρώ Νικοπούλου

 

 

Τα «Μικροκύματα» προκάλεσαν παφλασμούς, με κριτική της μεθόδου των συλλογικών εκδόσεων της Εταιρείας Συγγραφέων από την Ελισάβετ Κοτζιά (20.1.19: http://www.kathimerini.gr/1005459/article/politismos/vivlio/mia-an8ologia-me-polla-mpoympoykia) και κριτική της κριτικής από τον Κώστα Βούλγαρη (27.1.19: http://avgi-anagnoseis.blogspot.com/2019/01/blog-post_56.html).

 

Η οφειλόμενη απάντηση της Εταιρείας Συγγραφέων, που εστάλη στις 21.1.19 και δημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή» (31.1.19: http://www.kathimerini.gr/1007589/opinion/epikairothta/politikh/grammata-anagnwstwn), έχει ως εξής:

 

Κύριε διευθυντά

Την Κυριακή πριν από την «πιο μελαγχολική ημέρα του έτους» η αναφυλαξία των ημερών επιδεινώθηκε από «μια κριτική με πολλά “αγκάθια”» («Μια ανθολογία με πολλά “μπουμπούκια”», 20.1.19) της πρώην τακτικής κριτικού βιβλίου της εφημερίδας σας Ελισάβετ Κοτζιά, που τιμά την Εταιρεία Συγγραφέων προσβάλλοντας όμως μέλη της. 

Η υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης αποτελεί θεμελιώδη επιδίωξη «του κορυφαίου σωματείου των Ελλήνων δημιουργών», όπως γράφει η κ. Κοτζιά, καθώς σημαίνοντα λόγο μάλιστα για τη σχέση με την εταιρεία πολλών από εμάς, νεότερων κάποτε, έχουν αποτελέσει άτομα όπως ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Παύλος Ζάννας ή ο Αλέξανδρος Κοτζιάς. Επομένως, δεν τίθεται θέμα αν το περιεχόμενο μιας συλλογικής έκδοσης – με ανέκδοτα κείμενα μελών της εταιρείας, που ανταποκρίθηκαν σε πρόσκληση του διοικητικού συμβουλίου, την άποψη του οποίου εκφράζει η επιστολή αυτή – ικανοποιεί κάποιους και όχι άλλους. Επίσης δεν ενοχλούν αποκλίσεις από την κοσμιότητα, εφόσον εντάσσονται στη ρητορική της λογοτεχνίας. Η ελευθερία της έκφρασης όμως δεν καλύπτει ανεπαρκή ή αναληθή ενημέρωση.

Στην κριτική για τον τόμο με τίτλο «Μικροκύματα» η κ. Κοτζιά ομολογεί ότι αμέλησε να ανατρέξει σε προηγούμενες συλλογικές εκδόσεις της Εταιρείας Συγγραφέων, όπου παρομοίως καθίσταται σαφές ότι δεν πρόκειται για ανθολογίες με ευθύνη κάποιου ανθολόγου, αλλά για συλλογικές εκδόσεις, μετά από πρωτοβουλία του Δ.Σ., στις οποίες την ευθύνη κάθε κειμένου φέρει το μέλος της εταιρείας που το υπογράφει. Πρόκειται για πάγια πρακτική της Εταιρείας Συγγραφέων, την οποία βέβαια οποιοσδήποτε έχει το δικαίωμα να αμφισβητεί, έστω με άκομψο τρόπο. Τι προτείνει η κ. Κοτζιά; Προτείνει τον ορισμό ανθολόγων, που δεν αποτελεί όμως πανάκεια, καθώς θα γνωρίζει τη σκληρότατη κριτική για αντίστοιχες πρωτοβουλίες που υπέστη η ίδια από μέλη της εταιρείας, όπως άλλωστε και το Δ.Σ., που την υπερασπίστηκε όχι για τις επιλογές της, αλλά ως προς το δικαίωμα επιλογής.

Αδίκως επίσης επικρίνεται και μάλιστα ειρωνικά το μέλος του Δ.Σ. Ηρώ Νικοπούλου – που προσφέρθηκε να συγκεντρώσει το υλικό για μία συλλογική έκδοση χωρίς αποκλεισμούς – για την εισαγωγή της στον τόμο, όπου παραθέτει κυρίαρχες απόψεις στη διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με την ελάσσονα ως προς το μυθιστόρημα συμμετοχή τού διηγήματος στη διαμόρφωση του δυτικού κανόνα της πεζογραφίας και σε σχέση με την εκρηκτική άνθηση, ήδη πριν από το τέλος του εικοστού αιώνα, μικρών κειμένων μυθοπλασίας ή μικρο-διηγημάτων, για τα οποία δηλαδή χρησιμοποιούνται όροι όπως flash fiction ή microfiction.

Δεν είναι ασυνήθιστο να κατακεραυνώνουν οι κεραυνοβολημένοι. Επιπλέον, είθισται στην Ελλάδα να τείνουν ευήκοον ους σε επιθέσεις εναντίον «θεσμικών φορέων», όπως η Εταιρεία Συγγραφέων, με τόσους μάλιστα απογοητευμένους αν δεν συγκέντρωσαν – αδίκως ή δικαιολογημένα – την απαιτούμενη αυξημένη πλειοψηφία σε μυστική ψηφοφορία σε γενική συνέλευσή της για να εκλεγούν μέλη.

Ο τόμος με τον τίτλο «Μικροκύματα» κυκλοφόρησε, όπως σημειώνει η κ. Κοτζιά, με την «Εφημερίδα των Συντακτών», με την ελπίδα κάποια στιγμή να βρεθεί και στα βιβλιοπωλεία. Πρόκειται για συνέχεια μιας συνεργασίας που ξεκίνησε με την έκδοση της τετράτομης ανθολογίας «Δαίδαλος», στην οποία μέλη της εταιρείας αυτο-ανθολογούνται. Οι αναγνώστες ίσως θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι η Εταιρεία Συγγραφέων έχει επίσης απευθυνθεί στην «Καθημερινή», όπως και σε άλλες εφημερίδες, για συνεργασία, που δεν κρίθηκε όμως ότι εντάσσεται στο επιχειρηματικό μοντέλο τους.

«Υπάρχουν συγγραφείς που σε είκοσι μόνο σελίδες καταφέρνουν να πουν αυτό που εγώ για να το εκφράσω χρειάζομαι δύο ολόκληρες αράδες». Καταλήγω με την ειρωνική αυτή φράση του Καρλ Κράους, με την οποία άρχιζε ο πρόλογός μου στη συλλογική έκδοση «Μικροκύματα», θέλοντας να πω ότι θα προτιμούσα να μη χρειαζόταν η επιστολή αυτή ή έστω να ήταν λιγότερο εκτενής. Ευτυχώς οι αναγνώστες είναι συχνά ευφυέστεροι των συγγραφέων και των κριτικών.

Eκ μέρους του διοικητικού συμβουλίου

Γιώργος Χουλιάρας

Πρόεδρος Εταιρείας Συγγραφέων

Μικροκύματα

Δείτε επίσης


Ο συγγραφέας σε περιβάλλον κρίσης

Ο συγγραφέας σε περιβάλλον κρίσης

03/10/15
Η Εταιρεία Συγγραφέων και το Megaron Plus διοργάνωσαν στο Μέγαρο Μουσικής συζήτηση με θέμα «Ο συγγραφέας σε περιβάλλον κρίσης».   Σε μια  εποχή ολικής κρίσης ποιος
Ημερολόγιο Εταιρείας Συγγραφέων 2012

Ημερολόγιο Εταιρείας Συγγραφέων 2012

27/03/12