«Ένα βιβλίο δεν ολοκληρώνεται μέχρι να διαβαστεί. Το μυαλό του αναγνώστη διατρέχει τις προτάσεις όπως σε ηλεκτρικό κύκλωμα – τις φωτίζει και τις ζωοδοτεί», έχει πει ο Ε. Λ. Ντόκτοροου (E.L. Doctorow), ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας που πέθανε στις 21 Ιουλίου.

«Το γράψιμο είναι μια κοινωνικά αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειας», έχει επίσης πει. «Το γράψιμο είναι όπως όταν οδηγείς βράδυ με ομίχλη. Μπορείς να δεις μόνον έως εκεί που φτάνουν οι προβολείς του αυτοκινήτου, αλλά μπορείς έτσι να ολοκληρώσεις το ταξίδι σου.»

«Μου αρέσουν τα κόμματα. Απεχθάνομαι τις άνω τελείες»: η στίξη του υπήρξε σαφής. Δημοσίευσε δώδεκα μυθιστορήματα, τρεις συλλογές σύντομων κειμένων πεζογραφίας, ένα θεατρικό έργο και πάρα πολλά πολιτικά και λογοτεχνικά δοκίμια.

«Ο συγγραφέας δεν δημιουργείται μέσα σε κενό. Οι συγγραφείς έχουν τη θέση μάρτυρα», έχει πει ο γεννημένος στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης πεζογράφος, στον οποίο οι γονείς του έδωσαν το όνομα του Έντγκαρ Άλαν Πόε.

«Ήμουν ένα παιδί», θυμόταν, «που διάβαζε τα πάντα που έπεφταν στα χέρια του». «Ένα βιβλίο ως φυσικό αντικείμενο αποτελεί σπουδαία τεχνολογία. Από τη στιγμή που θα τελειώσει η παραγωγή του δεν ξοδεύει άλλη ενέργεια και, αν κάπως το προσέξεις, θα κρατήσει για πάντα.»

Ως επιμελητής σε εκδοτικούς οίκους συνεργάστηκε με συγγραφείς όπως ο Ίαν Φλέμινγκ και ο Νόρμαν Μέιλερ, πριν οριστικά εγκαταλείψει τον κόσμο των εκδόσεων για να γράψει ο ίδιος.

Βιβλία του που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά περιλαμβάνουν το «Βιβλίο του Ντάνιελ» (1971, Πόλις, 2006), «Ράγκταϊμ» (1975, Επιλογή/Θύραθεν, 1993), «Παγκόσμια έκθεση» (1986, Νεφέλη, 1997), «Η στρατιά» (2005, Πόλις, 2010) και «Χόμερ και Λάνγκλεϋ» (2009, Πατάκης, 2013).

   
«Ο ιστορικός θα σου πει τι συνέβη. Ο μυθιστοριογράφος θα σου πει πώς θα ένιωθες», έχει παρατηρήσει. «Τον εικοστό αιώνα μια από τις πιο προσωπικές σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί είναι αυτή μεταξύ του προσώπου και του κράτους. Είναι πια γεγονός ότι οι κυβερνήσεις έχουν αποκτήσει μεγάλη οικειότητα με τον κόσμο, κατά κανόνα εις βάρος του.»

Ο Ντόκτοροου είναι συγγραφέας ταυτόχρονα παραδοσιακός στο πώς διαπλέει τα ταραγμένα ρεύματα της αμερικανικής ιστορίας και εξαιρετικά ρηξικέλευθος στο πώς διαρρηγνύει τις πεζογραφικές φόρμες.

«Δεν έχω ένα ύφος, αλλά τα βιβλία έχουν», έχει πει για τη δουλειά του. «Το κάθε βιβλίο απαιτεί τη δική του μέθοδο παρουσίασης και αυτό μου αρέσει.»

Ο Ντόκτοροου υπήρξε σοφός και γενναιόδωρος για όσους είχαν την τύχη κάποτε να τον γνωρίσουν, αλλά καλύτερη ίσως τύχη θα έχει όποιος τον φανταστεί ως κάποιον που πρωταγωνιστεί σε μυθοπλασίες απογόνων του.

Γιώργος Χουλιάρας